Tijdschrift Erfgoed Brussel

Het nummer 22 van Erfgoed Brussel is gewijd aan de art nouveau.  Het nummer streeft geen volledigheid na,  maar wil doorheen de artikels en getuigenissen aantonen dat achter het ideaalbeeld dat we de art nouveau vaak toedichten, nog heel wat raadsels en onontgonnen aspecten schuil gaan. De meesterwerken van de deze stijl geven Brussel meer dan ooit naam en faam als hoofdstad van de art nouveau dankzij hun toeristische troeven en door de sterke mediatisering errond. Hoewel hun vrijwaring ondertussen dus gewaarborgd lijkt,  blijft ook vandaag echter nog waakzaamheid geboden om hun voortbestaan te verzekeren.

Neem ook de uitnodiging aan om nog wat verder in de tijd terug te reizen, op ontdekking van het Brussel van de 17de eeuw. Eerst door in de huid van een onderzoeker te kruipen op zoek naar de identiteit van een geheimzinnig Brussels herenhuis dat voorkomt op een merkwaardig schilderij , maar lange tijd niet kon worden geïdentificeerd. Vervolgens door  een blik te werpen op de 17de-eeuwse Brusselse landschappen die zijn afgebeeld op de tekeningen van de kunstenaar Remigio Cantagallina. Aan deze Florentijnse kunstenaar worden deze zomer niet minder dan drie tentoonstellingen en drie publicaties gewijd, een afspraak die u zeker niet mag missen!
 

Het magazine Erfgoed Brussel vormt een aanvulling op de bestaande communicatie- en promotiekanalen voor erfgoed in Brussel, zoals tentoonstellingen, boeken, brochures, websites, pedagogische programma's, erfgoeddagen en subsidies aan vzw's.

Erfgoed is in Brussel immers alomtegenwoordig. Sinds meer dan twintig jaar spant de Brusselse overheid zich in om het erfgoed te verfraaien en de gebruikers van de stad er zo veel mogelijk van te laten genieten. Het resultaat ervan is bijvoorbeeld duidelijk zichtbaar op de jaarlijkse Open Monumentendagen.  Intussen nam ook de kennis op het vlak van restauratie opmerkelijk toe. De directie Monumenten en Landschappen wil deze wetenschap delen met de lezers van Erfgoed Brussel.

De auteurs van de artikels hebben studies, projecten of werken opgevolgd en tonen dat de archeologiesector voortdurend in beweging is. Ze beschrijven de werven vanaf de voorafgaandelijke analyses, via de systematische inventaris tot de goede afloop van de restauratie, de bescherming van de meest opmerkelijke goederen en landschappen en de preventieve archeologische opgravingen. Het is dus een magazine dat volledig gewijd is aan het erfgoed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Elk nummer van het tijdschrift wijdt een dossier aan het thema dat op de cover wordt aangekondigd. Andere artikels worden samengebracht onder varia. De meer specifieke informaties staan gegroepeerd in de rubriek news.

Het dossier van het tweede nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel is gewijd aan de Hallepoort. Dit baken in de stad werd recent uit het isolement gehaald waarin het zich in het laatste kwart van de 20e eeuw bevond. Sinds 2008 zijn zowel het gebouw als de omgeving en hun bestemming gerenoveerd en vormen ze opnieuw een volwaardig onderdeel van het Brusselse stadsbeeld. De Directie Monumenten en Landschappen is verheugd dat ze in grote mate heeft kunnen bijdragen tot deze wedergeboorte, in perfecte samenwerking met Leefmilieu Brussel, dat het beheer van het park waarneemt, en de federale staat, de eigenaar en beheerder van het gebouw. De bijdragen in dit dossier behandelen de historische en eigentijdse architectuur van het gebouw, een archeologische kijk op de geschiedenis van de Halletoren, de schitterende restauratie van zijn gevels, en de heraanleg van het omringende park. We hopen dat dit overzicht u tot een bezoekje aan de Hallepoort zal aanzetten!

Naast dit dossier is er ook een artikel over het actuele vraagstuk van de toekomst van de Brusselse kerken als deel van ons erfgoed. We werpen ook een wat technischer blik op de metalen gebinten van onder meer de speelplaatsen van enkele Brusselse scholen, in het verlengde van het dossier gewijd aan de schoolarchitectuur uit het eerste nummer. Dit geeft tevens al een voorsmaakje van het thema van de Open Monumentendagen 2012 : “de kunst van het bouwen”. Het geheel wordt aangevuld met enkele nieuwsberichten rond de bescherming, restauratie of promotie van het erfgoed.

Een nummer van Brussel Erfgoed gewijd aan technische installaties lijkt niet echt voor de hand liggend. Ze roepen immers niet meteen de mooie beelden op die we meestal linken aan erfgoed en architectuurgeschiedenis. Nochtans gingen technische installaties een steeds grotere rol spelen in de architectuur. De focus ligt in deze editie op verwarming, verluchting en elektriciteit, onderwerpen die tot nu toe weinig aan bod kwamen.

De artikels van dit nummer zijn online beschikbaar.

Dit nummer van Erfgoed Brussel  is volledig gewijd  aan een monografie over de beeldhouwer-ornamentist Georges Houtstont. Deze ‘nobele onbekende’ werkte in de luwte samen met de grote namen uit de Belgische architectuur van zijn tijd aan een indrukwekkend aantal openbare  gebouwen en monumenten en had zo een belangrijk aandeel in de transformatie van Brussel, op het einde van de 19de eeuw.  De auteur Linda Van Sanvoort, doctor in de kunstgeschiedenis en ereprofessor van de Universiteit Gent belicht met deze studie niet enkel zijn leven en werk maar brengt een tot hiertoe onderbelicht aspect van architectuur naar voren.

Dit nummer begeleid de tentoonstelling "Georges Houtstont en de ornamentenkoorts van de belle époque" in het museum van de Nationale Bank van België in de zomer van 2021.

De artikels van dit nummer zijn online beschikbaar.

Het 21ste nummer van Erfgoed Brussel  brengt een ode aan Victor Besme, een complexe en uitzonderlijke persoonlijkheid die zijn stempel drukte op het stedenbouwkundig erfgoed van ons stadsgewest.  Als ambtenaar van de provincie Brabant, belast met de inrichting van het voorstedelijke grondgebied rond Brussel, tekende hij de krachtlijnen uit van de grote stedelijke tracés en van de inrichting van de wijken die vandaag het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vormen. Dankzij familiearchieven, die tot nog toe nauwelijks ontsloten waren, kon  de opmerkelijke stedenbouwkundige nalatenschap van deze veelzijdige persoonlijkheid  vanuit meerdere invalshoeken worden belicht.

De beide artikels van de rubriek Varia kondigen het jaarthema van 2017 aan: de wisselwerking tussen erfgoed en natuur. Zo werd het Britse gedenkteken van de Slag van Waterloo, ingebed in het groene kader van het kerkhof van Evere, onlangs opnieuw gerestaureerd. De boeiende geschiedenis van het domein van de familie Hap in Etterbeek, het huidige Jean-Félix Happark, nodigt op haar beurt uit tot een uitgekiende herbestemming. Uit de kwaliteit van deze bijdragen blijkt nogmaals het belang van grondige restauratierapporten en voorafgaand historisch onderzoek, een thematiek die regelmatig aan bod komt in het tijdschrift Erfgoed Brussel.

Stéphane Demeter

Dubbel nummer

Dit nummer van het tijdschrift  Erfgoed Brussel is geheel gewijd aan het thema van de Open Monumentendagen  2017 : ‘Natuur in de stad’.

Zoals voor de meeste steden, ging ook het ontstaan en de evolutie van Brussel, hand in hand met een ‘manipuleren’ van het landschap en het ‘cultiveren’ van de natuur. Landschap en natuur zijn dan ook per definitie erfgoed. Het zichzelf vernieuwende karakter van dit erfgoed houdt echter een paradox in die in het licht van de klimaatverandering fundamentele vragen oproept over het juiste behoud en beheer. Met  bijdragen van archeologen, landbouwingenieurs, historici en kunsthistorici,  architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten  wil dit nummer een brede veelal historische kijk meegeven en zo een referentiekader  aanreiken voor dit bijzonder actuele debat.

Het Departement Archeologisch Erfgoed van de Directie voor Monumenten en Landschappen is intussen in zijn 25-jarige bestaan uitgegroeid tot een volwaardige instelling die vandaag om haar professionalisme en competenties erkenning geniet in de wereld van het archeologisch onderzoek in België, maar ook binnen de Europese en internationale netwerken. Dit succes is in het bijzonder te danken aan de medewerkers die zich sinds 1990 met deze materie hebben beziggehouden, maar ook aan de vele wetenschappelijke samenwerkingsverbanden die de Directie voor Monumenten en Landschappen sinds vele jaren heeft opgebouwd met de Belgische universiteiten, alsook met twee wetenschappelijke overheidsinstellingen, de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Ik nodig u uit om in dit nummer hun boeiende beroep te ontdekken.

Naast het dossier zijn er twee bijzondere bijdragen. De eerste handelt over een gebouw dat voor de art-decoperiode in Brussel zijn gelijke niet kent: de eigen woning van architect Henry Lacoste in Oudergem.  In het tweede wordt het team en de opdracht van de Erfgoedklassen en Burgerschap voorgesteld. Op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest worden met dit project jongeren gesensibiliseerd voor het gewestelijk erfgoed alsook hun kennis en vaardigheden op dit vlak ontwikkeld.
 

Ter gelegenheid van de twintigste verjaardag van de ordonnantie van 4 maart 1993 inzake het behoud van het onroerend erfgoed in Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft de Directie Monumenten en Landschappen het initiatief genomen om een speciale editie van het tijdschrift Erfgoed Brussel te wijden aan het erfgoed van het Brussels Gewest in zijn geheel.

Onder  leiding van een uitgebreid redactiecomité hebben veertien gespecialiseerde auteurs – kunsthistorici, historici, archeologen, botanici en landbouwingenieurs – de uitdaging aanvaard om op enkele bladzijden een synthese te schetsen van de geschiedenis van de productie van erfgoed in Brussel. Hiertoe heeft het Gewest een beroep gedaan op haar fotografen en heeft de iconografische fondsen van het Documentatiecentrum van het Bestuur van Ruimtelijke Ordening en Huisvesting. Hierdoor werd de integratie van het erfgoed in het stedelijk landschap in de verf gezet.

Dit deel van de geschiedenis van Brussel, weergegeven aan de hand zijn architecturaal erfgoed, is in sprong tot de 20ste eeuw. Een bijkomend zesde deel is diachronisch opgevat en is gewijd aan de  nijverheid en aan ruimtelijke ontwikkelingen die hun stempel hebben gedrukt op het gewestelijke landschap.

De meeste monumenten, landschappen, gehelen en archeologische sites die hierna aan bod komen, genieten in dat opzicht nu al een wettelijke bescherming. Het ‘Register van het beschermd erfgoed‘ kan worden geraadpleegd op de website: erfgoed.brussels
Andere zullen daarvoor prioritair in aanmerking komen tijdens de komende beschermingscampagnes. Nog andere zijn opgenomen in de ‘Inventaris van het bouwkundig erfgoed‘, die ook online toegankelijk is op www.irismonument.be

Deze publicatie is een onderdeel van het algemeen proces van erfgoedbehoud. De sensibilisering van het publiek, en in het bijzonder de inwoners van Brussel, is immers een onmisbaar instrument.
De trouw van de honderden abonnees van dit tijdschrift is de mooiste blijk van dank voor het intensieve werk van het redactieteam.

Dit nummer van Erfgoed Brussel is gewijd aan een sleutelmoment in het tot stand komen van het stedelijk erfgoed en het behoud en de restauratie ervan: de werf.
Hoewel is de aanwezigheid van werven niet erg aangenaam voor de bewoner en voorbijganger, vinden, in deze openluchtlaboratoria of ongewone werkplaatsen, echter vaak kleine mirakels plaats op vlak van restauratie van onze erfgoed. De werf is een plek waar theorie, principes en praktijken, technische experimenten, overdracht van knowhow, logistieke innovatie en allerlei soorten ontdekkingen aan elkaar worden getoetst, en vormt dus een bijzonder intens moment in het proces van erfgoedbehoud en -beheer. Het is dit specifieke en voorbijgaande moment in het behoud van de getuigen waarop wij hier de nadruk willen leggen.
Daarnaast belichten twee Varia-bijdragen hoe de middeleeuwse stad voortleeft in de hedendaagse stad ondanks de latere, ingrijpende verbouwingen en restauraties. Zowel voor de grote, iconische gebouwen van de stad, zoals de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk, als voor de alledaagse, traditionele bebouwing van de Vijfhoek maakt een grondige analyse van de materie van de gebouwen, gekoppeld aan een herlezing van de archiefbronnen, het mogelijk om de aanwezigheid van de oude stad te leren herkennen en de huidige stad beter te begrijpen.

Het uitzicht op de stedelijke ruimte is een actueel onderwerp. Toch is dit onderwerp nog niet grondig bestudeerd, namelijk wat de historische en erfgoeddimensies betreft. Dit nummer wil van uitzichtpunten een volwaardig onderzoeksobject maken door een eerste verkenning van het thema aan te bieden i.v.m. de openbare ruimte van Brussel.

De uitzichtpunten die in deze publicatie besproken worden, zijn geen plekken die spontaan in de stad zijn opgedoken, maar ruimten die specifiek ontworpen en ingericht werden voor de ontdekking van een panorama. Ze worden in scène gezet en in de loop van de tijd gevestigd als 'opmerkelijke' uitzichten die worden beschreven, besproken en gereproduceerd, zoals blijkt uit talrijke historische bronnen.

De artikels van dit nummer zijn online beschikbaar.

Het nummer Objecten en collecties, geeft een inkijk in de buitengewone rijkdom en diversiteit van het roerend erfgoed, aanwezig in het Brusselse gewest. Tien jaar geleden verwierf het Gewest de bevoegdheid over deze nieuwe materie. Tijd om stil te staan bij de uitdagingen voor het beheer, de conservatie en de waardering van dit bijzonder erfgoed, alsook bij de ambities voor de toekomst.

De artikels van dit nummer zullen binnenkort online beschikbaar zijn.

Dubbel nummer

Dit nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel is gewijd aan het thema  van de Open Monumentendagen 2016 ‘Stijlen gerecycleerd’ en onderzoekt de bouwstijlen geïnspireerd op het verleden, meer bepaald de neo- en historiserende stijlen uit de 19de eeuw: neogotiek, neoclassicisme, neorenaissance, neoromaans en eclecticisme, maar ook recentere stijlen zoals het regionalisme of het postmodernisme. Naast technische en economische overwegingen, laten de auteurs ook de ideologische, politieke en religieuze motieven zien die hebben meegespeeld in de stilistische keuzes van elke architecturale beweging en periode. Het stedelijk erfgoed wordt zo ook een beetje een geschiedenisboek belichaamd door gebouwen en landschappen. Het is tevens een uitnodiging om onze dagelijkse leefomgeving eens met andere ogen te bekijken.

Dit 18de nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel staat in het teken van de gemeentehuizen.
Het gemeentehuis of het stadhuis zijn belangrijke referentiepunten in het leven van de Brusselaars. Deze gebouwen behoren tot het gemeentelijk erfgoed, waarvan ze ook een belangrijk artistiek en historisch gedeelte huisvesten. In een veelheid van stijlen, van de oudste tot de meest recente, van de meest monumentale tot de meest bescheiden, is elk van die gebouwen een afspiegeling van de periode waarin het gebouwd is, maar ook van de volgende  decennia waarin zij omgevormd en aangepast werden aan een realiteit die zich nog steeds ontwikkelt sinds de 19e eeuw.
Wij nodigen u vervolgens uit om Brussel vanuit de lucht te ontdekken door middel van de website HemelsBrussel. Reis doorheen de 20de eeuw dankzij de opeenvolgende campagnes van verticale luchtfoto’s die nu geschikt gemaakt voor online raadpleging, aangevuld met vele andere iconografische documenten uit de openbare collecties. Een mooi voorbeeld van hoe het historisch erfgoed dankzij digitale tools steeds toegankelijk wordt voor iedereen.
Dit nummer opent tot slot zijn kolommen voor de inwoners tot wie de fotowedstrijd “En u? Hoe ziet u het Brussels erfgoed?” was gericht die in 2015 werd georganiseerd door de Directie Monumenten en Landschappen. De gekozen foto’s illustreren een andere visie op het erfgoed dan die van de experts, een zienswijze die meer verankerd is in de geschiedenis van het dagelijkse stedelijke erfgoed.

In 1998 werd de Grote Markt van Brussel door de Unesco erkend als werelderfgoed. Tegelijk trokken de Stad Brussel en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest flink wat middelen uit om deze bijzondere architecturale site te restaureren en zo het behoud ervan te verzekeren. Dit extra nummer van Erfgoed Brussel is volledig gewijd aan de restauratiewerken aan de gevels van de huizen op de Grote Markt. Architecten Paula Cordeiro en Marie-Noëlle Martou doen verslag het project.

De artikels van dit nummer zijn online beschikbaar.

Dubbel nummer

Kunstenaarsateliers spreken tot onze verbeelding. Het atelier is de plek waar de kunst vorm krijgt, waar de kunstenaar grondstoffen verwerkt en gereedschap hanteert om zijn ideeën en voorstellingen te materialiseren. Een overzicht van de ontwikkeling van de atelierwoningen in de 19de en 20ste eeuw en een aantal markante - ook recentere - voorbeelden illustreren in welke context die ateliers tot stand komen en welke rol de kunstenaar en de kunstvorm hierin spelen. Verder wordt aandacht besteed aan de actuele uitdagingen die het behoud van kunstenaarsateliers met zich meebrengen, zoals hun bescherming, hun restauratie en hun gebruik of herbestemming.

De varia belichten het interieur van een icoon van de naoorlogse architectuur in Brussel: het gebouw van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. Een gesprek met de bezieler van de Ommegang illustreert hoe dit immateriële erfgoed van de hoofdstad in stand wordt gehouden voor de volgende generaties.

Brussel verdient wel degelijk zijn reputatie als groene hoofdstad. Het dossier van het nummer 14 van Erfgoed Brussel is gewijd aan het Zoniënwoud en bundelt de bijdragen van landbouwkundigen, archeologen, plantkundigen, dendrologen, historici, kunsthistorici, ingenieurs, landschapsarchitecten en pedologen die recent baanbrekend onderzoek hebben verricht om het Zoniënwoud beter te begrijpen en te beheren en het voortbestaan ervan op lange termijn te verzekeren.


Het Zoniënwoud dat vooral bekend is om zijn befaamde ‘beukenkathedraal’, dankt zijn unieke karakter onder meer aan het feit dat het boslandschap bijzonder goed bewaard is gebleven, waardoor zijn natuurlijke prehistorische reliëf dat ongeveer 10.000 jaar oud vrijwil intact is gebleven. Al vanaf de middeleeuwen werden maatregelen genomen voor het behoud en de duurzame exploitatie van het bos, en dit bosbeheer evolueerde in de loop van de tijd en tot op vandaag naargelang de behoeften, inzichten en gevoeligheden. In 2014 hebben de drie Belgische regio’s een intentieverklaring ondertekend om dit in meerdere opzichten uitzonderlijke bosmassief samen met andere Europese primaire beukenwouden te laten opnemen in de werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Daarnaast geeft de geschiedenis van twee Brusselse parken - het Leopoldpark en het park van Laken - inzicht in de dynamiek die aan het einde van de 19de eeuw heeft geleid tot hun ontwikkeling en hun betekenis voor de stad van vandaag.  
 

Onder de titel “Cultusgebouwen”, snijdt het 13^de nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel het thema van een erfgoed aan dat in volle mutatie is en overal aanwezig in de stad. Net als in de meeste andere Europese stedelijke agglomeraties, vormen cultusgebouwen een belangrijk onderdeel van het bouwkundig erfgoed van het Brussels gewest.

Door hun aanwezigheid en hun inplanting zijn zij meestal bepalend voor het uitzicht van de wijken waartoe zij behoren. Vaak zijn het stedenbouwkundige bakens die het stadsbeeld mee vormgeven. De beredeneerde inventaris aangevuld met fotoreportages en een nieuwe cartografie, maakt het mogelijk om deze zeer sterke stedelijke aanwezigheid objectief aan te tonen. Vandaag staan vragen zoals het onderhoud of zelfs de renovatie of restauratie, maar ook de bestemming van deze gebouwen centraal. Hun toekomst maakt deel uit van de uitdagingen van de stad van morgen.

Na dit boeiende dossier volgen twee artikels die aan een opmerkelijk technisch erfgoed van Brussel gewijd zijn. Enerzijds, de oude liften waarvan de technische of esthetische erfgoedwaarde moet kunnen worden beschermd ook bij aanpassingen aan de huidige veiligheidsnormen. Anderzijds, de Parking 58, vrucht van de burgerlijke bouwkunde ten dienste van de auto in het midden van de 20ste eeuw.

Het septembernummer van Erfgoed Brussel is hoofdzakelijk aan het thema van de 26ste Open Monumentendagen, ‘Geschiedenis en Herinnering’, gewijd.

Zo bevat dit nummer enkele bijdragen die de vaak nauwelijks bekende connotaties onthullen die nu eens expliciet, zoals via inscripties en gedenkplaten, dan weer impliciet , bijvoorbeeld door de plaats die ze in het stedelijke landschap innemen, aanwezig zijn. Onroerend erfgoed is altijd betekenisvol. Het materiële is de drager van het immateriële.

De rijkdom van het Brusselse erfgoed binnen eenieders bereik brengen, dat is een van onze belangrijkste regionale opdrachten.

Dit speciaal nummer bevat tevens de gelauwerde foto’s van het Internationaal Fotografisch

Experiment met Monumenten, die in de Sint-Gorikshallen worden tentoongesteld en die hier integraal worden gepubliceerd.

Beton is overal aanwezig en sinds anderhalve eeuw niet meer weg te denken uit onze bebouwde omgeving. Beton staat voor durf, innovatie en moderniteit en heeft, volgens Pier Luigi Nervi, ‘iets magisch’. Vandaag heeft beton zonder twijfel ook een erfgoedwaarde. Het mag dan ook geen verrassing zijn dat Erfgoed Brussel er een nummer aan wijdt.

In dezelfde editie vindt u ook een bijdrage over de Brusselse reuzen, die op zich een opmerkelijk immaterieel cultureel erfgoed vormen; erfgoed dat teruggaat tot de middeleeuwen. Ze werden dan ook niet voor niks opgenomen in de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van de Unesco.

Dit nummer van Erfgoed Brussel is hoofdzakelijk aan het thema van de 27ste Open Monumentendagen, ‘Ateliers, fabrieken en kantoren’, gewijd.

De Raad van  Europa riep 2015 uit tot het jaar van het industrieel en technisch erfgoed. Het Brussels Gewest koos er daarom voor om de Open Monumentendagen aan dit erfgoed te wijden.

Brussel was lange tijd de grootste industriestad van België. Vanaf de jaren 1960 zet de de-industrialisatie echter in en ontwikkelt de dienstensector zich in snelle vaart. De globalisering van de economie maar ook de evolutie van Brussel als hoofdstad van België en Europa liggen aan de basis van deze historische ontwikkeling die het stedelijke landschap sterk bepaald heeft . Van de ateliers en werkplaatsen ingebed in het  oude stadsweefsel tot de grote bedrijven in de kanaalzone, van de langzame transformatie van de Leopoldswijk tot de brutale omwenteling in de Noordwijk, allen  getuigen zij van deze evolutie.
De artikels in dit  themanummer tonen  de rijke verscheidenheid van het industriële en tertiaire erfgoed , analyseren de socio-economische context, maken een stand van zaken op  van het erfgoedbeleid en breken een lans voor verder  wetenschappelijk onderzoek.
 

Dit speciaal nummer is uitgegeven ter gelegenheid van het Europees jaar van het cultureel erfgoed.

Erfgoed is drager van de waarden van een beschaving. Materieel of immaterieel, het weerspiegelt de evolutie van onze samenleving. Dit themajaar biedt ons de gelegenheid om ons erfgoed in de verf te zetten als centraal element van culturele diversiteit en interculturele dialoog. Het stelt ons ook in staat de praktijken valoriseren die het behoud en de bescherming van het erfgoed waarborgen en om een ruim en gediversifieerd publiek hierover beter te informeren. Op de vraag om hieraan deel te nemen, antwoordde dat publiek: ‘Het erfgoed, dat zijn wij!’

Dit 28ste nr van het tijdschrift geeft ons ook de gelegenheid om de 30 laatste jaren erfgoed beleid in de kijker te leggen en het zeer hooge kwaliteitsniveau van de verschillende departementen van de overheidsdienst Brussel Stedenbouw en Erfgoed te benadrukken.

Het Koningsplein door de ogen van de schilder François Gailliard, Paul Delvaux en Watermaal-Bosvoorde, Brussel als metropolitaan filmdecor, Kunst in de metro… zijn  zoveel onderwerpen die aan bod komen in dit speciaal nummer van de Open Monumentendagen 2019.

Sinds eind 2011 geeft de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het tijdschrift Erfgoed Brussel uit. Deze publicatie richt zich tot al wie een passie heeft voor erfgoed, zowel Brusselaars als niet-Brusselaars, en wil de diverse facetten van de monumenten en landschappen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan bod laten komen. Per jaar zullen drie nummers verschijnen (twee gewone nummers en een speciaal nummer).

Het dubbele nummer van september is gewijd aan het thema van de Open Monumentendagen. Verschillende artikels geschreven door specialisten presenteren de kunst van het bouwen vanuit diverse invalshoeken.

Het Dossier Erfgoed Brussel n° 005 is gewijd aan Hotel Dewez in de Lakensestraat 73-75 in Brussel.

Dit jarenlang verwaarloosde gebouw, dat bij het grote publiek nauwelijks bekend was, is na een grondige restauratie herboren en herbergt nu het Belgisch Museum van Vrijmetselarij.

Er lag twintig jaar tussen de aanvankelijke beschermingsprocedure en de uiteindelijke herbestemming van dit opmerkelijke erfgoedgeheel van het eind van de 18^de eeuw.

Als inleiding vroegen we naar de indrukken van de opdrachtgever en de bouwmeester, de belangrijkste partners in het conserveringsproces. Zij waren de initiatiefnemers en drijvende krachten achter het project.

Daarna wordt het huis gesitueerd binnen de lange carrière van Laurent-Benoît Dewez op het einde van de 18 de eeuw in onze streken. Vervolgens getuigen de verslagen van een breed interdisciplinair panel van specialisten, dat aan de restauratie meewerkte onder leiding van de verantwoordelijke architect, van de Diversiteit van erfgoed dat in Hôtel Dewez werd getroffen.

Het onderzoek dat in Hôtel Dewez werd gedaan, liet tevens toe om het corpus van gegevens en competenties te  verrijken, wat nuttig zal zijn voor het onderzoek en de restauratie van andere gebouwen die deel uitmaken van het erfgoed van Brussel en elders. Uit deze inhoudsopgave blijkt ook de vruchtbare samenwerking die de Directie Monumenten en Landschappen in de loop van deze twintig jaar heeft opgebouwd met kwalitatief hoogstaande wetenschappelijke partners. Enerzijds is dat het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, en dan vooral de Dienst voor onderzoek naar afwerkingen van historische gebouwen, die zich heeft gewijd aan de analyse en de wedersamenstelling van de decoratieve afwerking van de interieurs van Hôtel Dewez. Dit werk heeft eveneens geleid tot de samenstelling van een Inventaris van het behangpapier in het Brussels Gewest, een veelbelovend gemeenschappelijk project op lange termijn, waarmee het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan de spits staat van het Europese onderzoek op dit gebied.

Anderzijds zijn dat de koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, en dan vooral het departement Nationale Archeologie, waarmee binnen de Directie Monumenten en Landschappen Het Archeologisch Laboratorium in Brussel werd opgericht. Het onderzoek dat in Hôtel Dewez werd gedaan en de globale bijdrage die door de archeologie van de architectuur werd geleverd, hebben toegelaten een chronologie van alle verbouwingen op te stellen en de herinnering te bewaren aan de elementen die in de loop van de restauratie moesten verdwijnen.

Ter aanvulling worden in dit nummer enkele andere beschermings-en restauratiedossiers en acties voor de promotie van het erfgoed belicht.

Het dubbele septembernummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel is helemaal gewijd aan het thema van de Open Monumentendagen. Verschillende artikels geschreven door specialisten benaderen het thema Brussel, M’as-tu vu ? vanuit diverse invalshoeken.

Van het kerkportaal dat het decor vormde van mirakelspelen tot het restaurant waar sprinkhanen en schorpioenen op het menu staan, plaatsen en gewoontes veranderen voortdurend. Maar de behoefte om het mee te maken en erbij te horen is van alle tijden. De artikels in dit dossier bekijken dit socioculturele fenomeen elk op hun eigen manier en leveren zo weer nieuwe inzichten in de ontwikkeling van ons gewest.

Het dossier van dit achtste nummer van Erfgoed Brussel is gewijd aan een selectie van industriële bouwwerken. Het gaat om overblijfselen van het rijke industriële verleden van Brussel. Voor sommige grotere gehelen met uitzonderlijke kenmerken werden beschermingsprocedures ingeleid. Andere complexen werden gerenoveerd in het kader van duurzame stedenbouwkundige projecten die bestaande gebouwen integreren in de ontwikkeling van de stad van morgen.

Naast dit dossier wordt het erfgoed van onze stadsbegraafplaatsen belicht, in het bijzonder de grafgalerijen die zo kenmerkend zijn voor de Brusselse necropolen.  Een speciaal aandacht is gericht op twee beschermde gehelen, in Laken en in Sint-Jans-Molenbeek, die momenteel gerestaureerd worden.

Ten slotte laat het archeologisch depot u kennismaken met een heel bijzonder aspect van het dagelijks leven. Het gaat om vondsten die gedaan werden tijdens de preventieve archeologische opgravingen van de laatste twintig jaar in het gewest. Een verzameling kleine voorwerpen geeft een beeld van spellen en speelgoed van weleer.

Dit negende nummer van het tijdschrift Erfgoed Brussel, gewijd aan parken en tuinen, wordt hulde gebracht aan het groene erfgoed.

Sinds de oprichting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 1989 heeft het beleid voor het behoud van de landschappen, parken en tuinen een heel eigen evolutie gekend. Dankzij dit beleid is vandaag meer dan 17% van het gewestelijk grondgebied natuurlijk erfgoed dat intact gehouden wordt en opgewaardeerd. Dit onderstreept nogmaals de reputatie van groene hoofdstad die het Brussels Gewest heeft.

Het beheer van het groene erfgoed omvat talrijke facetten, gaande van de restauratie van historische parken en siertuinen tot het onderhoud van opmerkelijke bomen, grootschalige herinrichtingswerken, maar ook de begeleiding van de grote evenementen die het ritme bepalen van het culturele leven in onze hoofdstad.

Sinds enkele jaren voegt zich bij dit erfgoedkundig beheer ook een streven om de ecologische en biologische waarde van bepaalde landschappen te doen erkennen vanuit het oogpunt van de biodiversiteit en natuurbescherming.

Het Gewest zet zich dan ook in om de bescherming van het erfgoed hand in hand te doen gaan met de bescherming van de natuur, opdat het natuurlijke en groene erfgoed van het Gewest, dat onmisbaar is voor de leefkwaliteit van de Brusselaars, op voorbeeldige wijze benut zou worden.

Het tiende nummer van Erfgoed Brussel is gewijd aan het architecturale oeuvre van Jean-Baptiste Dewin. De aanleiding hiervoor is tweevoudig: de restauratie van Dewins eigen woning in de Molièrelaan 151 en de ‘ontdekking’ en bescherming van de miskende en met sloop bedreigde kliniek van dokter Verhoogen in Sint-Joost-ten-Node.

Deze twee gevallen – uitersten op het vlak van beheer en behoud van onroerend erfgoed – zijn exemplarisch voor de opdracht van de Directie Monumenten en Landschappen. Het zijn dan ook uitgerekend de erfgoedactoren en dossierbeheerders die u meenemen op het terrein om kennis te maken met het uitgebreide oeuvre van Dewin. Tot nu toe bestond er alleen maar aandacht voor zijn ziekenhuisarchitectuur. Nochtans zijn in talrijke Brusselse gemeenten huizen te vinden die met hun stenen uilen, pelikanen in gekleurd glas, pauwen, spinnen, libellen of rammen in mozaïek, smeedijzeren vlinders, merkwaardige portieken of sober bewerkte hekken discreet de signatuur van hun ontwerper verraden.

Na dit boeiende dossier volgt een artikel dat de gevangenissen van Sint-Gillis en Vorst belicht vanuit een historisch en patrimoniaal perspectief en een tweede dat een nieuw licht werpt op de wijk van het Îlot Sacré rond de Grote Markt. 

Dit nieuw nummer is gewijd aan de historische interieurs van Brussel en vormd een gelegenheid om de nieuwe bevoegdheden van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest toe te lichten, met name het immaterieel en het roerend erfgoed.
Het toont niet alleen het belang aan van de elementen die de historische interieurs stofferen en aldus bijdragen aan hun rijkdom en diversiteit, maar het xijst ook op de sdterke band die er kan bestaan tussen een gebouw en zijn ontwerper of eigenaar.

Het dossier belicht de inventaris van het roerend erfgoed en enkele opmerkelijke interieurs die onlangs werden gerestaureerd in het Brussels gewest of waarvoor het onderzoek nog aan de gang is. Zo komt een meubelensemble aan bod dat werd ondergebracht in een museum waar het uitstekend tot haar recht komt. Een ander voorbeeld illustreert hoe men het meubilair behield van een herenhuis dat later tot een brasserie werd omgevormd. Beide casestudies geven ons een inkijk in het dagelijks leven van de oorspronkelijke gebruikers, maar situeren
dit erfgoed ook in het leven van vandaag.

De rubriek Varia van dit nummer brengt hulde aan een Brussels architect die weinig gekend is bij het grote publiek, hoewel hij in het interbellum zeer actief was in Vorst, Sint-Jans-Molenbeek en Anderlecht, en wiens interieurs eveneens nader onderzoek verdienen.

Ten slotte is het nieuwe gesprek over immaterieel erfgoed gewijd aan de Meyboom en zijn reuzen, een volkse traditie die door de UNESCO erkend is als een representatieve uiting van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid.

Van de schakeringen van particuliere interieurs tot de specifieke tinten van bepaalde wijken, langs de gloed van richtinggevende gebouwen en de weerspiegelingen van openbare ruimten, het themadossier " Kleuren en Texturen " verkent hoe kleur ons overal omringt, gemoduleerd door elke schakering van de textuur die haar weerspiegelt, en illustreert hoe belangrijk het is zorg te dragen voor het uitzicht van stedelijke objecten.

Te voet, met de fiets, de auto en sinds een tijdje met de step verplaatsen we ons dagelijks door de straten van Brussel. Dit nummer van Erfgoed Brussel nodigt de lezer uit om de blik te richten op de straat, om anders te kijken naar de lanen en boulevards van het Brusselse landschap. De straat, een fundamenteel element van de openbare ruimte, wordt benaderd als erfgoed, met alle vragen die daarmee gepaard gaan.