Andere reeksen

De architectuur uit de tweede helft van de twintigste eeuw worst-met een imagoprobleem Het naoorlogse modernisme wordt algemeen beschouwd als louter functionalistisch, zielloos en gemaakt met minderwaardige materialen. Het postmodernisme wordt beschuldigd van megalomanie en kitscherigheid. Sprekend voor dit gebrek aan appreciatie is het toenemend aantal gebouwen, sommige nauwelijks dertig jaar oud, die een volledige renovatie ondergaan waarbij alle oorspronkelijke elementen op de schroothoop belanden. De naoorlogse architectuur lijkt wel met uitsterven bedreigd.

Deze publicatie probeert tot een meer genuanceerd beeld te komen. Kunnen we monumentwaarde toekennen aan een gebouw dat nog geen mensenleven oud is? Wat kenmerkt de Belgische architectuur van de laatste vijftig jaar? Wat met Brussel en het fenomeen 'verbrusseling'? Onze levensstijl is sinds de Tweede Wereldoorlog drastisch gewijzigd, hoe vertaalt zich dat in onze woning? Architecten zoals Willy Van Der Meeren hebben voor sociale huisvestingmaatschappijen volop geëxperimenteerd, zowel op het vlak van woonconcepten als op bouwtechnisch vlak. Hoe zit het met de conservatie en restauratie van deze experimentele gebouwen?

Scholen, bibliotheken, zwembaden en sportstadions,… we brengen er heel wat tijd door. Ze zijn zo vanzelfsprekend dat we vaak niet stilstaan bij hun bouwkundige waarde. Er zijn echter heel wat pareltjes van deze architectuur te vinden.

We brengen deze plaatsen van kennis en educatie samen onder de titel 'Lichaam en Geest', uiteraard een verwijzing naar 'een gezonde geest in een gezond lichaam'. Dit motto heeft vandaag een eerder moraliserende ondertoon en roept zelfs negatieve connotaties op. Daarom is het interessant om terug te gaan naar de bron. Wat bedoelde de Romeinse satiredichter Juvenalis nu juist met mens sana in corpore sano?

Vele sporten vereisen een eigen infrastructuur. Dit heeft vaak aanleiding gegeven tot interessante architectonische aspecten. Binnen de Brusselse context zijn er een groot aantal realisaties (bewaard of verdwenen) en nooit uitgevoerde projecten die onze aandacht verdienen.

In de voorbije twee eeuwen kenden de scholen en hun architectuur een interessante evolutie. We bekijken de pedagogische theorieën,  hygiënistische ideeën en ideologische principes die aan de basis liggen van deze ontwikkeling.

Onder invloed van de industriële revolutie zal in heel Europa het artistiek onderwijs belangrijke hervormingen kennen en ontstaan musea en openbare bibliotheken. In Brussel speelt Charles Buls een belangrijke rol in deze evolutie.

Gebouwen, parken en tuinen zijn bijna altijd het resultaat van een versmelting van eigen met vreemde elementen. Stijlen, typologieën, materialen en technieken zijn allemaal onderhevig aan beïnvloeding en uitwisseling, soms zichtbaar maar niet altijd. Van andere oorden onderzoekt dit boeiend fenomeen voor wat Brussel betreft en behandelt:

• Twee eeuwen bewogen Brusselse geschiedenis, een evenwichtsoefening tussen eigen en vreemd;
• Het piepjonge België op zoek naar een eigen identiteit via de constructie van een nationaal verleden en bijbehorend patrimonium;
• De exotisch getinte architectuur in onze hoofdstad, haar oorsprong, succes en ondergang;
• Buitenlandse landschapsarchitecten aan het werk in onze parken en tuinen, de introductie van vreemde decoratieve motieven en de invoer van exotische plantensoorten;
• Beaux-Arts en cottagestijl, fundamenteel verschillend en toch broederlijk naast elkaar in de straten van Brussel, hun ontstaan en evolutie;

Een thema om zich in te verdiepen...

Van het subtiele kleurenspel van een glasraam tot het torengebouw als lichtbaken in het stedelijk weefsel, Licht en verlichting is een verhaal zo oud als de bouwkunst zelf. Een thema met vele facetten; We belichten er in dit boek enkele die belangrijk zijn voor het Brussels erfgoed:

• de impact van de evolutie van het kunstlicht op het dagelijkse leven in een stad als Brussel;
• de werking van het licht in de architectuur rond de eeuwwisseling; de industrie van het licht zelf wordt onder de loep genomen, van kaarsenmaker tot elektriciteitscentrale;
• Brussel telde vroeger vele kunstenaarsateliers, wat maakt ze bijzonder en hoe herkennen we ze in het straatbeeld?
• verlichting als commercieel lokmiddel, een nieuw fenomeen in het interbellum;
• de opkomst van het moderne kantoorgebouw met zijn gordijngevel en landschapsbureau.

De juiste condities creëren voor het beschermen van een kunstwerk binnen een museum is relatief gemakkelijk. Voor een monument of landschap is dit oneindig veel moeilijker. Niet alleen zijn zij constant blootgesteld aan de natuurelementen maar met zelden werden zij in de loop van hun bestaan aangepast om te beantwoorden aan nieuwe noden. Bovendien kan de bestemming van een gebouw wijzigen. De vraag is dan niet enkel hoe maar ook wat te behouden. Restauratie en conservatie zijn hulpmiddelen die bijdragen tot het vrijwaren van een monument of landschap voor de toekomst.

In het eerste deel van deze publicatie wordt de evolutie van de restauratie en conservatiefilosofie belicht. Wanneer ontstond de notie monumentenzorg? Een overzicht van de belangrijkste en soms zeer tegenstrijdige visies uit de 19de eeuw en hun invloed op sommige van de belangrijkste Brusselse monumenten.

Ondanks haar beperkingen is het Charter van Venetië nog steeds het belangrijkste document in de geschiedenis van de monumentenzorg, een analyse van haar belangrijkste principes, de diverse interpretaties en toepassingen in binnen- en buitenland.

• In het tweede deel volgen zeven Brusselse casestudies die elk een verschillend aspect belichten van de actuele praktijk:
• Een historische studie over de tuinen van het Museum Van Buuren;
• Het archeologisch onderzoek van een woning in de Vijfhoek;
• Opmetingstechnieken gebruikt bij het onderzoek van de Eerste omwalling;
• Het herstel van de wintertuin van het Hotel Metropole in haar oorspronkelijke toestand;
• De restauratie van de Luchtvaarthal van het Koninklijk Legermuseum;
• De reconstructie naar oorspronkelijk model van het schrijnwerk van een appartementsgebouw van Willy Van der Meeren;
• De identificatie en reproductie van het wandtextiel van de salon in het Hotel Van Eetvelde.

Ook beschikbaar in het Engels (ISBN 978-2-93045-750-5 - papieren versie uitgeput)

Herdruk 2005  

 co-editie Brussels Hoofdstedelijk Gewest / Mardaga

co-editie Brussels Hoofdstedelijk Gewest / La Renaissance du Livre
Verdeling: La Renaissance du Livre